Recursos Educativos
Modelo Integral de Transición activa cara á autonomía (MITAA)
Enfoque metodolóxico baseado na autorregulación da aprendizaxe que busca fomentar a autonomía dos alumnos como paso previo imprescindible para afrontar o desenvolvemento das metodoloxías activas, vinculado aos procesos de avaliación formativa e á secuenciación de competencias.
Trátase dun enfoque metodolóxico baseado na autorregulación da aprendizaxe que busca fomentar a autonomía dos alumnos como paso previo e imprescindible para afrontar o desenvolvemento das metodoloxías activas.
Incorpora unha serie de estratexias que redeseñan, amplían e actualizan as técnicas de ensino que favorecen a aprendizaxe autónoma, individualizado e responsable, propostas no seu día por autores como Freinet ou Montessori entre outros, para adaptalas mellor ás esixencias da sociedade actual. Entre elas destaca a utilización de plans de traballo individualizado como elemento central de todo a formulación que permiten aos estudantes organizar e aprender a xestionar mellor as súas tarefas, os seus tempos, os seus recursos, etc.
Este enfoque autorregulado, ademais e como se comentou, compleméntase cunha avaliación de carácter formativo que posibilita un desenvolvemento verdadeiramente competencial do alumnado xa que o docente dispoñerá de tempo para supervisar diariamente o traballo dos estudantes e empregará instrumentos de avaliación que permitirán visibilizar os seus erros e aqueles aspectos que son susceptibles de mellorar. Grazas á secuenciación de competencias, alcánzanse verdadeiros procesos de desenvolvemento competencial.
É un sistema que expón unha solución razoable ao necesario proceso de transición que é preciso facer desde os modelos tradicionais cara aos modelos máis activos de aprendizaxe. Para iso, expón unha serie de pasos que se describen a continuación:
Actualización do sistema de avaliación
A transformación dos procedementos básicos de avaliación (habitualmente ligados ao exame) en sistemas máis complexos vinculados á avaliación formativa e continua supoñen un punto de partida alcanzable tanto para alumnos como para profesores.
Valoración do nivel de autonomía
Esta avaliación inicial supón un paso crave para detectar se realmente os alumnos presentan carencias nos procesos de autorregulación da aprendizaxe e por conseguinte, na súa autonomía.
Explicación do sistema de traballo ás familias
Se realmente queremos que as nosas iniciativas funcionen os pais deben coñecer de antemán o que vai suceder e as razóns polas que imos xerar un cambio tan significativo na forma de aprender dos seus fillos.
Transformación da aula
Os espazos e a distribución de materiais na clase tamén deben contribuír a desenvolver a autonomía dos alumnos. Por iso, actuacións tan sinxelas como poñer ao alcance do alumnado calquera material que poidan necesitar durante a unidade serán claves para lograr o noso obxectivo.
Familiarización con actividades que fomentan a autonomía
Antes de aplicar en bloque todas as estratexias metodolóxicas e organizativas que afectan directamente o alumnado, é recomendable comezar familiarizando aos implicados con actividades que posteriormente constituirán o eixo central de toda a intervención.
Deseño de unidades didácticas
O sistema de traballo que propón o MITAA require a utilización de plans de traballo individualizados. Neles recóllense as actividades para realizar durante a unidade (do libro, de talleres, en parellas ou en grupo, etc.) así como o calendario de días que os alumnos teñen para realizalas. Neste cuadrante é posible que o docente xa reservase certos días para realizar algunha das tarefas propostas, pero o resto permanecerá baleiro á espera de que os alumnos realicen a súa proposta de planificación. As tarefas deben cumprir dous requisitos: ser reconocibles e autocorregibles.
Presentación dos contidos da unidade aos alumnos
O docente limitarase a presentar os contidos ao comezo da unidade, facendo especial énfase naqueles que sexan novos para os alumnos, aínda que sen deterse en exceso.
Autoconocimiento mediante o rexistro diario do traballo
Durante a primeira unidade pediráselles que en lugar de planificar o seu traballo con antelación, simplemente sigan a orde que lles vaia marcando o profesor pero apuntando o que son capaces de facer en cada sesión.
Planificación autónoma individual
O docente proporcionaralles un plan individualizado a cada un da materia que corresponda. A continuación os estudantes deberán tratar de ir enchendo os ocos libres do calendario proporcionado no mesmo de forma libre, pero seguindo algunhas instrucións puntuais que estableza o profesor (por exemplo, que unha tarefa en concreto realícese só cando xa se terminaron todas as demais).
Traballo autónomo autorregulado
Unha vez que o profesor deu o visto e prace á planificación (xa que cumpre coas condicións expresadas e axústase á realidade) comeza o tempo de traballo persoal.
Autoavaliación do traballo realizado
A avaliación formativa estará presente en todo o proceso xa que por detrás dos plans incorporáronse as rúbricas, escalas e demais instrumentos que permitirán aos alumnos ir coñecendo en todo momento o estado das súas aprendizaxes
Introdución progresiva de actividades en parella
A medida que avanza o curso e os alumnos van estando máis familiarizados coa dinámica de planificación e traballo persoal é recomendable comezar a introducir actividades que impliquen a participación conxunta de dous estudantes.
Planificación autónoma en parellas
O seguinte paso a implementar será pedir aos alumnos que, en lugar de abordar unicamente unha tarefa puntual en parellas, realicen unha planificación conxunta de todas as tarefas da unidade.
Introdución de actividades en grupo
Do mesmo xeito que anteriormente fíxose coas tarefas en parellas, a medida que os alumnos van adquirindo unha maior experiencia no traballo en parellas, sería recomendable comezar a incluír algunhas actividades que impliquen o traballo en grupo.
Planificación autónoma grupal
A situación ideal coa que finalizaría a integración do MITAA na aula e aseguraríase o desenvolvemento máis óptimo dos procesos de autorregulación consistiría en que os alumnos fosen capaces de conseguir realizar unha planificación conxunta das tarefas da unidade de forma grupal.
Abandono do libro de texto
Este paso final é optativo, pero no caso de que este sexa un obxectivo do docente, chegados a este punto resultará moito máis sinxelo desprenderse do libro de texto xa que ao longo do proceso de intervención os alumnos irían familiarizándose con outras propostas máis rechamantes e motivantes.
.
O MITAA supón unha verdadeira oportunidade para optimizar os procesos de ensino-aprendizaxe que se producen nas aulas. Entre outras cousas, logra xerar as seguintes oportunidades:
- Proporcionar estratexias para incrementar a autonomía do alumnado.
- Aproveitar mellor o tempo de clase e xestionar de maneira máis eficiente a carga de deberes escolares.
- Xerar hábitos de traballo autónomo na aula e potenciar procesos de transferencia a contextos non escolares, ensinando ao alumnado a autogestionar as tarefas e as súas responsabilidades.
- Potenciar os procesos de avaliación formativa asociados á autorregulación da aprendizaxe.
- Programar coordinadamente, desde unha formulación baseada en competencias e na secuenciación das mesmas, para pasar dun desenvolvemento curricular baseado en contidos cara a un centrado en competencia.
- Implicar ao alumnado no seu proceso de aprendizaxe de maneira autónoma e responsable
- Casado, O. (2018): La autorregulación en el aula de educación primaria: estudio y aplicación de un modelo integral de transición activa hacia la autonomía (tesis doctoral)
- Casado, O., Pérez-Pueyo, A., Hortigüela, D., & Fernández-Río, J. (2019): MITAA: Modelo integral de transición activa hacia la autonomía. Hacia un proceso de autorregulación del aprendizaje en el aula de educación primaria. León: Servicio de de publicaciones de la Universidad de León.
- López-Pastor V. M. y Pérez-Pueyo, A. (coords.) (2017): Evaluación formativa y compartida en Educación: experiencias de éxito en todas las etapas educativas. León: Universidad de León.
- Pérez-Pueyo, A. (coord), Casado, O. M.; Heras, C.; Barba, J. J.; Vega, D.; Pablos, L….Muñoz, M. Programar y evaluar competencias básicas en 15 pasos. Barcelona: Graó.
- Proceso y secuenciación de competencias (diferentes versiones):
Autor/es
Mestre, Licenciado e Doutor pola U. de León. Máis de 18 anos de experiencia en diferentes etapas educativas non universitarias. Experto en competencias, autorregulación e avaliación formativa. Premiado nos Global Teacher Award 2020 e fundador do Grupo Actitudes.