As metodoloxías activas son un conxunto de métodos, técnicas e estratexias que poñen ao alumno de calquera nivel educativo no centro da aprendizaxe, fomentan o traballo en equipo e incentivan o espírito crítico, deixando ao carón os procesos memorísticos de repetición dos contidos que se imparten en clase; unha forma de traballar que prepara ao alumnado para situacións da vida real e para a súa vida profesional.

Aínda que o termo ecoa con forza no sistema educativo actual, o certo é que as metodoloxías activas xurdiron no século XIX, coa aparición do movemento de renovación educativa ‘Escola Nova’ ou ‘Nova Educación’ creado polo pedagogo suízo Adolphe Ferrière, que propoñía un cambio na escola tradicional a favor do estudante e o seu método de aprendizaxe.

Son variadas as técnicas que poden ser utilizadas na aula seguindo os principios das metodoloxías activas, por exemplo:

O xogo a través da gamificación

A cooperación entre compañeiros coa Aprendizaxe Cooperativa

A resolución de problemas mediante a Aprendizaxe Baseada en Problemas

A creación de proxectos coa Aprendizaxe Baseada en Proxectos

O fomento do pensamento crítico a través da Aprendizaxe Baseada no Pensamento

Con aplicación desde Educación Infantil ata a etapa universitaria, delas tamén cabe destacar a utilidade neste último nivel educativo, no que o contido é máis complexo e denso.

No estudo ‘Percepción de los estudiantes sobre el desarrollo de competencias a través de diferentes metodologías activas’ realizado na Universidade de León, analizouse a percepción de 280 estudantes no desenvolvemento de distintas competencias (como as instrumentais, as sistemáticas e as persoais) coa aplicación de cinco metodoloxías activas: Aprendizaxe Baseada en Problemas, estudos de casos, estudo compartido, estudo dirixido e método de expertos). Os resultados arroxaron que cada unha das metodoloxías supoñía un estímulo na adquisición de distintas competencias que inflúen na aprendizaxe, como o traballo en equipo ou o desenvolvemento de competencias lingüísticas, entre outros.

Esta forma de aprendizaxe supón para os estudantes unha participación activa nos contidos que reciben por parte do docente. Todo iso en forma de problemas aos que deben atopar unha solución.

A aplicación das metodoloxías activas supón unha serie de beneficios para o desenvolvemento da autonomía do alumnado, unha maior motivación pola aprendizaxe de novos coñecementos e a adquisición de novas habilidades en torno ao traballo en equipo. Así mesmo, as metodoloxías activas contan cunha serie de compoñentes que describiron tres investigadores da Universidade de Minnesota, en Estados Unidos -David W. Johnson, Roger T. Johnson e Karl A. Smith- no ano 2000.

No manual ‘Active Learning: Cooperation in the College Classroom’ estableceron distintos compoñentes cos que aplicar as metodoloxías activas: o escenario (onde se establece o caso ou problema a tratar), traballo en grupo (repartición de tarefas e desenvolvemento de traballo grupal e individual), solución de problemas (con instrucións previas por parte do docente), descubrimento de novos coñecementos (os estudantes deben reflexionar sobre que saben e que necesitan saber para resolver a cuestión) e baseado no mundo real (podendo atopar varios camiños que leven ata a solución do problema).

Coas metodoloxías activas, o profesorado ten a oportunidade de ‘personalizar’ a aprendizaxe na aula e involucrar de forma directa ao alumnado. Nunhas, o estudante alcanza os obxectivos académicos mediante a cooperación co resto do grupo; noutras o alumnado aprende xogando ou profundando de maneira individual nos contidos teóricos.

Entre as metodoloxías activas máis populares pódese destacar a Flipped Classroom, ou ‘Clase ao revés’, que combina os espazos de traballo do estudante na aula e en casa: os contidos teóricos realízanse en casa mentres que as actividades creativas levan a cabo en clase. Rosa Liarte, docente de Xeografía e Historia, conta no seu blogue con distintos recursos e ferramentas para aplicar esta metodoloxía na aula.

Outra metodoloxía activa moi estendida e da que xa falamos con anterioridade é a Gamificación coa que leva a cabo unha dinámica baseada no xogo implicando ao alumno a través dunha serie de obxectivos que ten que superar. Mediante a recompensa, a competición ou o cooperativismo, as actividades gamificadas pretenden que os estudantes desenvolvan a motivación pola tarefa ou a axuda mutua cos seus compañeiros.

Un exemplo diso pode ser o proxecto levado a cabo no colexio madrileño Ciudad de Badajoz que, a través da obra ‘Charlie e a Fábrica de chocolate’ de Roald Dahl, animou aos estudantes de 1º de Primaria a superar unha serie de misións relacionadas coas materias, co obxectivo de obter os ‘ Golden Tickets’ que na historia daban acceso á fábrica de Willy Wonka.

A Aprendizaxe Cooperativa, doutra banda, trata de que cada un dos estudantes consiga os seus propios obxectivos académicos en colaboración cos demais compañeiros, é dicir, as tarefas realízanse en grupo e todas as decisións deben ser deliberadas en conxunto. Para iso existen diversas ferramentas dixitais, como Classroomscreen ou Padlet que axudan aos docentes para organizar as tarefas ao redor desta aprendizaxe.

Para finalizar, outra das metodoloxías activas popular no ámbito educativo é a Aprendizaxe Baseada en Proxectos, co que a clase se divide en grupos de traballo e cada un deles ten que investigar un tema que pode estar baseado en problemas reais e tendo que dar unha solución ao mesmo. Unha metodoloxía que pode poñerse en práctica, por exemplo, para coñecer a cidade na que se atopa o centro escolar. Así o fixeron no colexio Senara, en Madrid, que a través da pregunta: ‘Que coñeces de Madrid?’ os estudantes desenvolveron o seu coñecemento sobre a súa cidade de maneira transversal e en todas as materias.

Metodoloxías activas (Universidade Politécnica de Valencia.)

Manual ‘Active Learning: Cooperation in the College Classroom’

Servizo de Asesoramento Educativo da Universidade do País Vasco

Proxecto de ABP (Educación 3.0)

Estudo ‘Percepción de los estudiantes sobre el desarrollo de competencias a través de diferentes metodologías activas’ (Universidade de León)

Exemplo de proxecto de gamificación na aula