O Deseño Universal para a Aprendizaxe (DUA) é un modelo de ensino que ten en conta a diversidade do alumnado e cuxo obxectivo é lograr unha inclusión efectiva, minimizando así as barreiras físicas, sensoriais, cognitivas e culturais que puidesen existir na aula. De maneira que favorece a igualdade de oportunidades no acceso á educación.

DUA foi deseñado por Center for Applied Special Technology (CAST), unha organización estadounidense de investigación e desenvolvemento sen ánimo de lucro que traballa para aumentar a inclusión na educación. O método proporciona diversas opcións didácticas para que os alumnos transfórmense en persoas que aprenden a aprender e que estean motivados pola súa aprendizaxe e, por tanto, estean preparados para continuar aprendendo durante o resto das súas vidas.

Ademais, e independentemente das materias que cada docente ensine ou da etapa educativa na que traballe, o DUA achégalles estratexias e plans de acción viables, e tamén beneficia a todos os alumnos, teñan ou non unha discapacidade.

O DUA propón tres principios fundamentais:

1. O primeiro é de recoñecemento ou representación que fai referencia a como se presenta o contido e aos coñecementos, ou devandito doutro xeito: que aprender? A neuroeducación demostrou que non todo o mundo procesa a información recibida da mesma maneira polo que, seguindo este principio, o docente deberá presentar a información aos alumnos mediante diferentes soportes e en formatos distintos tendo en conta a súa capacidade de percepción, comprensión ou o uso da linguaxe, entre outros.
2. O segundo é o que ten que ver coa motivación e responde á pregunta de por que aprender? A algunhas persoas motívalles facelo en grupo e a outras de forma individual; a unhas o novo chámalles a atención, mentres que a outras o novo pódelles xerar incerteza ou falta de seguridade, e prefiren aprender seguindo rutinas. Por iso, tendo presente este principio, o docente terá que proporcionar opcións que permitan diferentes maneiras de motivar ao seu alumnado para asegurarse o compromiso e a cooperación do mesmo.
3. O terceiro e último principio céntrase na acción e a expresión, respondendo así á pregunta de como aprender? Neste sentido, DUA parte da noción de que existen múltiples formas de expresar o aprendido. Por exemplo, poida que un alumno que teña barreiras derivadas dun coñecemento insuficiente da lingua sexa capaz de explicarse mellor coa expresión oral que coa escrita. En definitiva, este método de ensino propón que se ofrezan opcións diferentes para poder demostrar o aprendido.

Ademais, o Deseño Universal da Aprendizaxe é, esencialmente, unha adaptación ao currículo, e grazas á flexibilidade que ofrece, é compatible con calquera outra metodoloxía ou pedagoxía.

Doutra banda, as tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) son clave para a súa eficacia. Existen múltiples ferramentas dixitais que serven para aplicar este método na aula. Un exemplo é ‘Book Builder’, desenvolta pola propia CAST: permite a creación de libros dixitais interactivos con contido multimedia. Con todo, existe unha gran variedade de aplicacións que serven para traballar cada principio deste método, como se pode ver nesta Rueda del Diseño Universal para el Aprendizaje 2020, creada por Antonio Márquez.

A inclusión na aula non sempre é fácil, pero como lembra Mabel Villaescusa, directora do Centro de Formación, Innovación e Recursos Educativos (CEFIRE), específico de Educación Inclusiva da Comunidade Valenciana e relatora no último encontro InspiraTICs para docentes celebrado o pasado 19 de febreiro de 2020: «Trátase de eliminar barreiras para crear contextos accesibles que non limiten as oportunidades para estar, participar e aprender».

Por iso, cada vez son máis os docentes que deciden dar un xiro ao enfoque das súas clases para asegurar unha maior inclusión. Exemplo diso é o profesor José Luis Redondo, que imparte Ciencias Sociais nun centro de Úbeda. Adaptou todos os textos da súa materia a lectura fácil, e creou pictogramas e unha serie de actividades adaptadas que lle permitiron alternar o traballo individual co traballo en equipo cos seus alumnos. A partir deses materiais decidiu crear toda unha serie de vídeos inspirados no modelo In Flip aos que chamou Flipped DUA cunha orientación clara: moi curtos, moi concisos e baseados nos propios pictogramas que están a traballar na aula. Doutra banda, tamén dividiu os contidos da materia en tres niveles de dificultade e relacionounos con preguntas. Cunha estrutura de cores, os alumnos aprenden de tal forma que non só dependen deles mesmos, senón tamén do apoio do seu equipo.

Outras actividades que poden facerse na aula son as que propón Antonio Márquez que, cunha sólida traxectoria de 15 anos como mestre de pedagoxía inclusiva e baseándose na súa propia experiencia, explica no seu blogue como incorporar o Deseño Universal para a Aprendizaxe á aula. Exemplos delas son o uso dun canvas para deseñar tarefas de ABP asegurando a inclusión: nel propón varias fases para ter en conta para cada actividade e convida a seguir os principios do DUA en cada unha delas. Así, para o principio de motivación, suxire usar ferramentas como ClassDojo e crear vídeos con Powtown; e para o principio de representación, aplicacións como Araword ou Signslator, entre outros.

XVII Encontro inspiraTICs: "Unha escola inclusiva desde a memoria e a emoción"

Diseño Universal de Aprendizaje: pedagogías emergentes para tiempos de confinamiento (de Educacion 3.0)

Recursos didácticos DUA (de educadua.es)

Diseño Universal de Aprendizaje (por ite.educacion.es)

DUA: ¿cómo podemos atender a la diversidad en nuestra aula? (por joseluisredondo.me)

Sketchnoting de Clara Cordero (@AgoraAbierta) sobre DUA.