En calquera nivel educativo é necesario avaliar os coñecementos que adquiriron os alumnos. Con todo, a nova Lei de Educación ( LOMLOE), que comezará a implantarse en 2022, modifica a regulación da avaliación, a promoción e a titulación e fixa as pautas para o desenvolvemento dun modelo de currículo baseado na adquisición de competencias. En consecuencia, os alumnos deberán desenvolver unha serie de habilidades ao finalizar os seus estudos obrigatorios. No marco desta renovación, seguen sendo os exames ferramentas válidas para avaliar o progreso dos estudantes?

Alternativas de avaliación

Aínda que os exames sexan o método de avaliación máis estendido, cada vez máis membros da comunidade educativa cuestionan estas probas e rexeitan a cualificación por notas, un proceso que pode xerar tensión nos estudantes e que reduce o proceso de aprendizaxe á superación dunha serie de preguntas.

En contraposición, existen outras alternativas de avaliación nas que se analiza a aprendizaxe dunha maneira máis holística e que valoran non só os conceptos teóricos, senón que teñen en conta outros factores como o traballo en equipo ou a lóxica e que involucran ao alumnado, facéndoo partícipe do seu propio progreso. Exemplo diso son as dianas de autoavaliación, as rúbricas, dossieres de aprendizaxe ou técnicas como a escaleira de metacognición.

As dianas de autoavaliación son unha ferramenta visual que, a través dun gráfico composto de círculos concéntricos e separados por liñas rectas en porcións, mostra diferentes tarefas ou criterios. Estas porcións vanse coloreando en función dos resultados positivos, de modo que canta máis superficie teña cor, maior é o éxito logrado. Este sistema non se diferencia moito das rúbricas. Estas, polo xeral, teñen forma de táboa e nelas tamén se reflicten os criterios que se utilizan para avaliar unha actividade e os niveis de desempeño en cada criterio. Deste xeito, especifícanse as calidades dunha tarefa por niveis de execución e os aspectos que se queren valorar.

Outro recurso moi empregado é o dossier de aprendizaxe: unha colección de materiais, proxectos ou actividades que os alumnos recompilan para analizar e avaliar o seu propio dominio da materia e o camiño que percorreron.

A escaleira de metacognición é outra das técnicas evaluativas que vira ao redor da capacidade dos alumnos de reflexionar sobre a súa propia aprendizaxe e ser conscientes do mesmo. Este sistema permite profundar no autoconocimiento a través dunha escaleira con catro banzos. Cada un deles esconde unha pregunta, sendo estas que aprendín?, como o aprendín?, para que me serviu?, e en que outras situacións podo utilizar o aprendido? Para avanzar pola escaleira, o estudante debe ir respondendo a cada cuestión. Este exercicio faralles partícipes do seu progreso, dos coñecementos que asimilan con maior facilidade ou aqueles en os que necesitan mellorar. Polo tanto, é un recurso útil para que eles mesmos detecten as súas fortalezas e debilidades e apliquen diferentes estratexias.

Oportunidades na aula

Estes métodos de avaliación teñen diferentes beneficios, tanto para os docentes como para os estudantes. Pero, como se poden implantar na aula?

É importante ter en conta que todos eles comparten unhas dinámicas que entenden a aprendizaxe non como a memorización de conceptos, senón como a asimilación dos mesmos, desde un contexto global no que inflúen outros factores como o traballo en equipo, a cooperación, o grao de compromiso de cada alumno ou o tempo de estudo empregado.

Neste sentido, é máis fácil implementar estes métodos de avaliación cando se empregan metodoloxías activas na aula, como o Visual thinking, a aprendizaxe baseada en proxectos ou actividades gamificadas. Todas elas permiten desenvolver diferentes capacidades dos estudantes, sendo máis sinxelo establecer (tanto para docentes como para os propios alumnos) os criterios de avaliación e os seus resultados.

Ademais, outra vantaxe á hora de aplicar estas ferramentas é a posibilidade de autoavaliación, xa que permite aos estudantes ser autónomos en cuestións de aprendizaxe, coñecer os seus límites e establecer unha folla de roteiro para planificar cada materia. Estes sistemas alternativos aos exames favorecen, ademais, o intercambio de información, coñecementos e aprendizaxe.