Creatividade, diversión e colaboración son elementos crave para xerar novos espazos que, ao mesmo temo, xeren aprendizaxes; e quenes levan a cabo esta transformación para consolidar un novo modelo pedagóxico pregúntanse: «Temos algunha evidencia de que intervindo os espazos poderiamos mellorar a aprendizaxe, máis aló de crear unha escola “GUAY e COOL”?»

O estudo CLEVER CLASSROOMS dirixido por Petter Barrett da Universidade de Salford, recolleu datos de alumnos de escolas primarias, e concluíu que o deseño da aula e das clases pode impactar no progreso académico dun neno ata nun 25% de forma positiva ou negativa.

“Dende hai tempo coñécese o impacto ambiental dos edificios nas persoas, pero esta é a primeira vez que unha avaliación integral enlaza con éxito o impacto directo na aprendizaxe nas escolas.”

- Petter Barrett -

Os resultados do impacto identificado é en realidade maior do que imaxinamos. Os membros do equipo da Universidade de Salford proporcionan a evidencia sólida de que as diferenzas no deseño físico dunha aula explican o 16%-20% da variación no progreso de aprendizaxe dos alumnos nos devanditos espazos. Este estudo foi levado a cabo ao longo de 12 anos e conlevou unha análise pormenorizada de 27 escolas de Educación Primaria en tres rexións distintas do Reino Unido, chegando a avaliar detalladamente 153 aulas e vinculando os datos de progreso de 3.766 alumnos ao longo de cada ano.

As variables medibles do estudo foron:

• A idade, sexo e nivel de desempeño –rexistrado ao comezo e ao final dun curso académico– en matemáticas, lectura e escritura.
• O deseño da aula das clases:
  • a orientación
  • a luz natural
  • o ruído
  • a temperatura
  • a calidade do aire
  • a cor

Esta avaliación incluíu tanto o deseño como o obxecto de uso da aula, e serviu para identificar o que constitúe unha contorna de aprendizaxe eficaz.

Desde a perspectiva da neurodidáctica, tamén Francisco Mora comenta a relación entre arquitectura e a predisposición para a aprendizaxe nas aulas deseñadas, tendo en conta tamén os parámetros mencionados anteriormente.

Como dicía Loris Malaguzzi, fundador da pedagoxía Reggio Emilia, os espazos flexibles, alegres e creativos estimulan a imaxinación, porque o espazo é un elemento máis da actividade docente: o chamado terceiro mestre. Para Malaguzzi existen tres mestres: o primeiro: os adultos (profesores, pais e familiares); o segundo: os iguais (os seus compañeiros e amigos); e o terceiro: a contorna (colexio, casa e cidade).

Siro López tamén apunta no seu libro ESENCIA que neste renacemento educativo necesitamos natureza, plantas, sinerxias, emocións e afectividade para a creación e a recreación que xere pensamento crítico. Educar nos espazos versátiles, alegres e que resulten divertidos estimula a imaxinación e a creatividade e así o facemos en infantil, pero esquecémolo en secundaria: non hai cor, non hai música, non hai estética… Xeramos conflito? Xeramos desigualdade? Que escolas queremos? Que concepto de mundo, de alumno, de educación temos?

Un instrumento imprescindible para a aprendizaxe é o ambiente de creatividade que se xera cando os nenos poden circular libremente polas aulas e corredores das escolas. Ir un paso máis aló: de crear ambientes a crear ambiomas ou "ecosistemas" que fomenten a aprendizaxe, a creatividade, a experimentación, a colaboración e a comunicación.

Espazos como os creados por Rosan Bosch pioneira no redeseño de espazos educativos conectando situacións de aprendizaxe coa contorna física onde cada un acompaña o espazo cun obxectivo específico de interacción:

• A cova: espazo de traballo individual
• O ágora: espazo de presentación
• O lume de campamento: lugar para compartir
• O coworking: traballar cun obxectivo de colaboración
• O laboratorio: lugar onde experimentar e indagar
• A cima da montaña: alí onde choven as ideas

Podemos enfocar tamén o cambio nas contornas dos centros educativos desde o punto de vista dos axentes implicados, ou enfocalo desde aulas deseñadas para o desenvolvemento da aprendizaxe no canto de para o ensino, e crear nelas novos espazos de interacción entre alumnos/profesores ou espazos para os pais. Ou tamén se podería diseminar a localización en múltiples equipos ICT, de pizarras dixitais ou pantallas que conflúan nunha conectividade real e en todo o centro.

Podemos buscar eses escuros recunchos do centro, iluminalos e redeseñalos para impartir aprendizaxes formal e informal.

Pode exporse tamén un cambio do mobiliario, introducindo elementos económicos e máis ergonómicos.

Podemos pintar todas as paredes, corredores e/ou zonas de tránsito con pintura plástica, ou buscar solucións que permitan o seu uso en calquera momento e con calquera agrupamento de alumnos. Podemos intervir nos descansillos das escaleiras xerando estacións de traballo de dous ou tres alumnos. A educación sae así das 4 paredes da aula e camiñará polas zonas comúns cara a –por exemplo– un patio con moitas novidades pintadas en chans e paredes.

Claro que todos estes cambios xeran ruído, porque ao relacionarnos xeramos ruído, pero tamén xeramos aprendizaxe. Como ben di Siro López, “Cambiar non é cuestión de diñeiro senón de mentalidade” porque o obxectivo non é crear espazos bonitos, senón que contribúan ao cambio cara a unha aprendizaxe máis significativa e de calidade.

• COLEGIO RAMÓN Y CAJAL
• COLEGIO NAZARET OPORTO
• COLEGIO MIRASUR
• ST LUKE'S CATHOLIC COLLEGE, AUSTRALIA
• ØRESTAD GYMNASIUM - COPENHAGEN, DINAMARCA
• Vitra schools
  • Telefonplan
  • Brotorp
  • Södermalm
• KIT de herramientas para construir el aula del futuro - INTEF
• Clever Classrooms - Universidad de Salford
• El tercer Maestro - OWP/P Cannon Design y David W. Orr
• Esencia - Siro López
• Siro López
• Fielding nair International
• Rosan Bosch
• Rosan bosch - TEDx
• Espacios Maestros

Na galería de imaxes que atoparás a continuación podes ver exemplos nacionais e internacionais de espazos educativos que facilitan a aprendizaxe.

Queremos agradecer expresamente a Siro López algunhas das imaxes que nos cedeu do seu libro ESENCIA para ilustrar esta publicación.