A Aprendizaxe basada no Pensamento ou ‘Thinking-Based Learning’ (TBL) é unha metodoloxía activa que permite aos estudantes desenvolver habilidades como o pensamento independente, a capacidade comunicativa, a toma de decisións, o razoamento, escóita activa, a empatía, a metacognición e a recompilación de datos a través dos sentidos.

Este método pedagóxico xurdiu a raíz do estudo sobre o pensamento que realizaron na década dos 80 os máximos referentes do TBL, Robert Swartz e David Perkins. Estes expertos norteamericanos chegaron á conclusión de que existían catro erros básicos que cometen as persoas cando se enfrontan a diferentes situacións cotiás como son: tomar decisións, resolver problemas, comparar e contrastar información ou explicar causas. Observaron que á hora de levar a cabo estas tarefas, o habitual era que os pensamentos fosen precipitados, pouco claros e desorganizados.

Para mellorar eses procesos, Swartz desenvolveu a Aprendizaxe baseada no Pensamento, xunto coa profesora e divulgadora Sandra Parks, co que os alumnos realizan unha serie de preguntas cando reciben unha información, co obxectivo de razoar e chegar a unha conclusión por eles mesmos. Por exemplo, Swartz explica que, polo xeral, adóitase ensinar na aula o corpo humano como un todo e os seus diferentes partes, pero non se chega a razoar para que serve cada parte e que pasaría se algunha faltase. Pensar e reflexionar neste sentido permite que a información recibida se interiorice doutra forma, e así se deixa de lado a aprendizaxe tradicional baseada na memorización.

A día de hoxe é unha metodoloxía moi popular xa que permite ao alumnado desenvolver unha aprendizaxe máis consciente, o que cambia a maneira na que aborda a información que recibe. Os alumnos non só se forman para aprender coñecementos e lograr unha aprendizaxe máis profunda que os axude a reter o que aprenden, senón que son capaces de converterse en bos pensadores e utilizan esta habilidade na contorna escolar e tamén nas súas experiencias cotiás ao longo da súa vida.

Para que a aplicación desta metodoloxía sexa eficaz, debe aplicarse en todos os niveis educativos dun centro escolar e implicar a todo o profesorado.

Arthur Costa e Bena Kallick, investigadores e fundadores do Instituto ‘Habits of Mind’, teñen como obxectivo transformar os centros educativos en comunidades de aprendizaxe onde se ensina a pensar e a desenvolver o que definen como os ‘16 hábitos da mente’. Entre eles, atópanse: manexar a impulsividad, escoitar con comprensión e empatía, crear, imaxinar, innovar ou responder con asombro e sorpresa.

Un aspecto fundamental do TBL é a metacognición, é dicir, pensar sobre o pensamento. Reside en facer unha especie de reflexión posterior acerca do que se fixo na aula coa axuda das seguintes preguntas:

• Que tipo de pensamento utilizamos?
• Como o fixemos?
• Foi eficiente?
• Como o farías outra vez?

Outros hábitos para desenvolver segundo estes expertos son os de ser precisos, cuestionar e expor problemas, pensar e comunicarse con claridade e precisión, aplicar o coñecemento do pasado a unha nova situación e recompilar datos.

Todas estas destrezas pódense traballar mediante o uso frecuente de mapas de pensamento, o pensamento visual e os organizadores gráficos, deseñados para organizar tipos de pensamento nun proceso que acumula información e leva a unha conclusión ben reflexionada e fundamentada.

Existen herramientas online que facilitan la introducción de esta metodología en el aula. Algunas, por ejemplo, sirven para crear mapas conceptuales y mentales, como las aplicaciones MindNode, MindJet o MindQ, o también soluciones como Gliffy o Thinglink.

Estas herramientas resultan útiles pero no son imprescindibles para poner en marcha el TBL en clase. Por ejemplo, el profesor de Filosofía Ramón Besonías, del IES San José (Badajoz), pide a los alumnos que elaboren sus propios apuntes, basándose en información que él mismo les ofrece, de tal modo que tengan que investigar y resolver sus dudas previamente, para, después, presentar los conceptos aprendidos (con mapas visuales) delante del resto de la clase. La ventaja principal, según el docente, es que los alumnos aprenden a expresarse con un lenguaje propio y de forma analítica.

Por su parte, en España hay muchas referencias de centros (como, por ejemplo el Colegio Internacional Lope de Vega en Benidorm) que han apostado por introducir esta metodología en las clases de todos los niveles, desde Educación Infantil hasta Bachillerato. Mantienen que entre los muchos efectos positivos han observado mayor inclusión del alumnado y la eliminación de los estereotipos, pues aseguran que se ajusta a las necesidades individuales de cada estudiante.

The institute for Habits for Mind

https://www.teach-think.org/

Artigo "Fomentar el aprendizaje basado en el pensamiento en el aula" de SIGEDU

Libro "Pensar para aprender" Autor: Robert J. Swartz

Publicación introductoria ao Thinking Based Learning, de Grupo SM