Os medios sociais chegaron para quedar e son utilizados pola maioría dos estudantes case a calquera idade. Segundo o último estudo sobre conectividade móbil de Protégeles, publicado con motivo do Día da Internet Segura o 11 de febreiro de 2014, o 30% dos nenos e nenas de 10 anos en España xa dispón de teléfono móbil, cifra que ascende ata o 70% aos 12 anos e ao 83% con 14 anos. Ademais, o 72% destes menores entre 11 e 14 anos acceden ás redes sociais.

Principalmente fan uso da mensaxería instantánea, onde Whatsapp é o rei, e crece o uso de Snapchat (aplicación de mensaxería de contido efémero onde as mensaxes, principalmente fotos, desaparecen aos 10 segundos como máximo de ser vistos polo receptor). Ademais, Instagram, onde se comparten fotografías a través do móbil, é unha das redes sociais que máis está a crecer. Twitter utilízase máis que Facebook nestas idades, e Tuenti, a principal rede social española adolescente, caeu en todos os niveis. YouTube, a rede de vídeos máis famosa do mundo, é o segundo buscador máis utilizado e para os máis pequenos pode ser ata unha das súas principais ferramentas aínda que non dispoñan de conta, senón para ver e compartir vídeos cos seus iguais.

Non obstante, a pesar de que son usuarios moi activos destes medios dixitais, non sempre son conscientes de todas as súas implicacións, como que é privado e que público, que contido se pode compartir e cal, non como se comunican con usuarios diferentes, etc. Con todo, é claro que estas ferramentas son elementos de socialización para os e as adolescentes en tanto que lles relaciona co seu ámbito, e non dispoñer deles lles pode levar a quedar fóra do grupo.

Estes aparentes retos poden ser unha grande oportunidade para aprender coñecementos propios do currículo e diversas competencias, así como para educar nun bo uso da Rede. De feito, os medios sociais poden configurarse como unha ferramenta educativa motivadora. Existen redes sociais específicas para cada área de coñecemento, polo que dependendo da materia poderán ser utilizadas unhas ou outras, se ben as redes sociais xeralistas mencionadas anteriormente, as que eles xa coñecen, permiten aprender en todos os ámbitos.

O uso dos medios sociais é unha ferramenta para conseguir os obxectivos de aprendizaxe propostos inicialmente. Non obstante, o seu uso tamén permite:

• Motivación extra: son elementos novidosos nas aulas, coñecidos e recoñecidos por eles.
  
• Participación: os elementos dixitais permiten que os alumnos se vexan uns a outros online; isto incrementará a súa participación, sobre todo a daqueles para os que a timidez poida ser un hándicap.
  
• Proximidade: rompen as barreiras da aula onde o profesor e alumno teñen escenarios de actuación distintos: todos son iguais, todos teñen a mesma conta e móstrase co seu contido dixital.
  
• Colaboración: como o seu propio nome indica, os medios sociais son sociais, o que permite incrementar tarefas cooperativas na aula entre os propios alumnos, entre docente e alumnado e coa sociedade en xeral.
  
• A importancia do proceso e da súa comunicación: os medios sociais implican compartir contido, sempre público ou con posibilidade de selo, o que resalta o labor de comunicación dos alumnos, o seu proceso de contar historias, de comportarse en sociedade e de fixarse no verdadeiramente importante: o proceso para conseguir algo e non no produto final (os medios sociais cambian constantemente, nunca hai un final pechado e estático).
  
• EXTRA. Bo uso de Internet: a través do traballo con medios sociais introdúcense pílulas de seguridade e uso axeitado de Internet como a creación de contrasinais, contido que se comparte, datos persoais, comunicarse axeitadamente no medio, etc. Ademais, cúmprese con parte dos obxectivos sobre Competencia Dixital que se pretenden introducir dende a Comisión Europea.

Innovación

O proceso innovador pode radicar na propia ferramenta utilizada, no proceso de traballo ou na metodoloxía pedagóxica, polo que dependerá da actividade realizada.

Con todo, ben é certo que a participación e a apertura ao mundo poden ser unha innovación en si mesmas, nas que a aprendizaxe sae da aula e pode chegar á outra parte do planeta.

O uso dos medios sociais na aula pódese unir a todas as metodoloxías pedagóxicas que utilice o ou a docente, xa que son unha ferramenta que se pode utilizar para a consecución da aprendizaxe previamente marcada.

Así, é importante inicialmente pensar en que actividades das que xa se realizan cos alumnos se poden traballar cos medios sociais ou concretar, dende o inicio, o uso da Rede dentro dun proxecto a desenvolver. Como noutros procesos de ensino-aprendizaxe, débese realizar a concreción dos obxectivos segundo unha detallada descrición do alumnado co que se traballa. Isto permite, por un lado, coñecer que contidos de Internet son de interese para os alumnos e, por outro, saber que redes son as que utilizan para achegar o coñecemento á súa realidade.

Posteriormente concrétanse as dinámicas de traballo e necesidades do proxecto: Necesítase crear contido ou encontralo? Audio, vídeo, imaxe ou texto? Traballarán de xeito colaborador? Comunicaranse entre eles ou co mundo a través de Internet? Por exemplo, é posible aprender inglés corrixindo tuits de famosos cunha conta de Twitter da escola; manter un blog colaborador entre todos os alumnos de Secundaria que cursan a materia de música dun centro; crear un programa de radio online entre os nenos e nenas de Primaria con toda a actualidade do cole; dar a volta ao mundo probando a teoría dos 6 graos de separación en Facebook, ou desenvolver unha web con texto, foto e vídeo sobre o proceso de traballo do equipo participante na First Lego League.

Este proceso de ideación pode realizarse cos e as estudantes informándoos dos parámetros de que queremos conseguir (por exemplo: aprender a facer ecuacións, coñecer os ríos da provincia, aprender as normas dun deporte ou mellorar a ortografía) e con que ferramentas contamos ou con cales poden contar (unha conta de Twitter, un chat grupal ou un documento colaborador de Google Drive). A partir de aquí, poden xurdir diversas ideas que os motiven a seguir traballando no proxecto.

É importante que o profesorado prevexa certas decisións importantes no uso das redes sociais en educación: de que tempo se dispón (datas e horas de clase), dispositivos necesarios (ordenadores, móbiles ou comprimidos...), a idade (se o alumnado é menor de 14 anos non pode dispoñer de contas en todas as redes sociais, pero pódense crear contas de proxecto, de centro ou en redes específicas para nenos), dispoñibilidade de conexión a Internet na aula, materiais didácticos que se van utilizar ou crear cos alumnos e, por suposto, o método de avaliación.

Algunhas ideas para tomar en consideración no proceso de ideación segundo o medio social:

• Whatsapp / Line: grupos de clase para compartir información ou titoría nos tempos de estudo.
• Twitter: participación en clase, preguntas a expertos, difusión de proxecto fóra da aula ou creación dun hashtag para publicar material complementario á clase.
• Instagram: creatividade a través da imaxe, compartir investigación realizada nunha saída escolar ou resposta a dúbidas a través de xeroglíficos.
• Snapchat: ginkana de coñecemento a través de pistas que desaparecen.
• YouTube: filtrado e creación de titoriais, elaboración de curtos...
• Spotify: aprendizaxe de historia a través da música.
• Blog (Wordpress, Blogger, Tumblr…): narración do proceso completo dun proxecto onde cada alumno sexa o responsable de escribir un post cada día, creación en clase de lingua dun xornal dixital escolar ou creación dunha campaña de concienciación para unha causa local.
• Google Drive: xogo de lingua de "continúa a historia" de xeito colaborador entre todos os estudantes.
• Wiki: creación dun dicionario único e persoal para os alumnos sobre as normas de xogo dun deporte ou sobre os experimentos científicos dun laboratorio...

Por suposto, pódense utilizar varios medios sociais para un mesmo proxecto, e mesmo os alumnos poden converterse nos xestores de comunidade do centro ou dun dos seus proxectos transversais.

• Marco Común de Competencia Digital Docente, INTEF
• Plan de Cultura Digital en la Escuela, INTEF
• Opening up Education, Comisión Europea (con múltiples cursos e recursos)
• Web da asociación Ciberespiral con formación e recursos dixitais
• Nº2 Revista Entera2.0 cun especial de Educación Infantil e TIC e diversas experiencias docentes
• 6 innovadoras formas de usar las TIC, Escuela 2.0
• Redes sociales en educación, Juan José de Haro, Colexio Amor de Dios (Barcelona)
• 7 razones para hacer uso de las redes sociales en educación, The Flipped Classroom
• Cómo influye la tecnología móvil en la educación de los niños, Comunicación Cultural