Unha comunidade de aprendizaxe (CdA) é un proxecto educativo que ten como obxectivo mellorar a formación e a convivencia entre os estudantes. A súa principal característica é que se trata dunha proposta de transformación educativa na que todos os membros dun centro participan e interveñen na xestión da aprendizaxe: profesorado, estudantes, familias e voluntariado.

A idea ten a súa base na aprendizaxe dialógico, un tipo de ensino no que as interaccións entre os membros da comunidade considéranse o aspecto fundamental. Devandito diálogo pódese producir na aula ou en casa: o intercambio de interaccións e actividades entre estudantes e profesorado ou alumnado e familias enriquece o ensino de novos coñecementos e tamén ás propias comunidades de aprendizaxe.

Con todo, a introdución deste tipo de proxecto educativo é relativamente recente en España. A primeira comunidade de aprendizaxe ten a súa orixe na Escola de Persoas Adultas da Verneda, en Sant Martí (Barcelona), no ano 1978. Foi creada pola necesidade deste barrio barcelonés de dispoñer dun centro cultural dirixido a persoas adultas.

Anos despois, en 1991, o Centro de Investigación en Teorías e Prácticas Superadoras de Desigualdades (CREA) da Universidade de Barcelona levou a cabo un proxecto cos mesmos obxectivos educativos que as comunidades de aprendizaxe pero indo un paso máis aló: superar o fracaso escolar e mellorar a convivencia entre o alumnado. Co devandito proxecto pretendíase transferir o modelo a todos os niveis educativos: Educación Infantil, Primaria e Secundaria. O que levou, tempo despois, a crear a primeira comunidade de aprendizaxe nun colexio de Educación Primaria situado no País Vasco: o CEIP Ruperto Medina, en Portugalete (Vizcaya).

Na actualidade, as comunidades de aprendizaxe están instauradas tamén en centros educativos de Secundaria, Educación Especial, de Adultos e de Formación Superior repartidas por todo o territorio español.

Para introducir unha comunidade de aprendizaxe nun centro educativo débense ter en conta tres aspectos: a creación, o desenvolvemento e a consolidación. Nestes tres elementos é importante outra subfase na que se reflexiona e chégase a un consenso sobre o tipo de comunidade de aprendizaxe que quere aplicarse.

Deste xeito, os devanditos aspectos céntranse no seguinte:

• a sensibilización: reunir a todos os membros que formarán parte da comunidade de aprendizaxe co obxectivo de explicar de que se trata o proxecto, recompilar información acerca da mesma e levar a cabo unha formación coas persoas participantes.
• toma de decisións: consulta a todos os órganos que formarán parte e, mesmo, á Consellería de Educación competente.
• os soños: proposta de obxectivos entre todos os participantes.
• as prioridades: análise das propostas xurdidas na etapa anterior para a súa aplicación real no centro.
• a planificación: un plan de actuación para levala a cabo.

Ademais de basearse na aprendizaxe dialógica, as comunidades de aprendizaxe pódense aplicar de maneira práctica na aula cos grupos interactivos. Estes organízanse en equipos de catro ou cinco estudantes con distintos coñecementos levando a cabo unha actividade co obxectivo de potenciar as interaccións e os distintos puntos de vista sobre un mesmo tema. Estes grupos están liderados por unha persoa adulta (un docente, familiar ou voluntario) que se encarga de titorizar toda a actividade. Deste xeito, un docente non se atopa cun grupo amplo de estudantes, senón que son varios adultos os que se atopan na aula compartindo distintas tarefas.

O caso do Centro de Investigación en Teorías e Prácticas Superadoras de Desigualdades (CREA) da Universidade de Barcelona serve de claro exemplo para mostrar que as comunidades de aprendizaxe axudan a enfrontarse a diversos problemas relacionados coa contorna, o fracaso escolar ou a resolución de conflitos entre o alumnado. Iso, ademais de reportar outros beneficios que teñen que ver con valores relacionados co traballo en equipo, unha aprendizaxe máis activa e cooperativo e unha maior motivación do alumnado na adquisición de coñecementos.

Un exemplo de comunidade de aprendizaxe para acabar co absentismo escolar é o colexio Cardeal Spínola en Linares (Xaén), que contaba con pouca participación das familias. No ano 2009 decidiron poñela en marcha e, desde entón, producíronse numerosos cambios no centro: melloráronse as instalacións, celébranse festas coas familias e reduciuse o absentismo entre os estudantes do centro, entre outras cuestións.

Outro caso destacable é o da Escola Infantil Zofio, en Madrid, que conta cunha comunidade de aprendizaxe co obxectivo de fomentar entre os estudantes o respecto cara aos demais e tamén pola contorna, darlle importancia á alimentación ou a comunicación.

Os exemplos multiplícanse: na actualidade, son numerosos os centros educativos que contan cunha comunidade de aprendizaxe. Mesmo algúns apostan pola transformación total do centro baseándose nos principios dunha comunidade deste tipo.

www.comunidaddeaprendizaje.com

O concepto de aprendizaxe dialógica (Universidad internacional de Valencia).

CREA (Community of Research on Excellence for All)

«Creando y manteniendo comunidades de aprendizaje profesional efectivas» Profesora Louise Stoll.

Presentación sobre a transformación do Colexio Cardenal Spínola (Linares, Jaén) en comunidade de aprendizaxe.

EEI Zofio (Madrid) > comunidades de aprendizaje

CPI Plurilingüe de Castroverde, centro pionero en Galicia.