Primeiro imos repasar as catro grandes teorías da aprendizaxe:

1. Conductismo - 1900 Watson, Pavlov ou Skinner

Este enfoque conductista parte do docente, quen actúa e xestiona desde a súa propia perspectiva, traballa ao redor da relación estímulo-resposta. Será o mesmo docente o que explique por que e como aprender acerca dun tema e deseñe as actividades de pensamento de orde inferior: lembrar, entender, aplicar. A avaliación no caso do conductismo é sumativa.

2. Cognitivismo - 1950 Brunner e Chomsky

O  Cognitivismo busca desenvolver capacidade de aprendizaxe e para iso ten en conta como ten lugar e xestiónase o mesmo: como se interpreta, produce e almacena a información. Inclúe os enfoques centrados no estudo da mente humana para comprender. É dicir, o  foco do  Cognitivismo está en como a mente humana é capaz de pensar e aprender.

3.Constructivismo - 1970 Piaget, Vygotsky ou Ausubel

Neste enfoque, o noso papel permítenos seguir aprendendo dos momentos e procesos, observando e recollendo datos para crear as experiencias. A aprendizaxe será o resultado da construción de significados e do seu a adaptación destes aos coñecementos previos. Os alumnos comunícanse e comparten aprendizaxes, coñecementos e experiencias, e constrúen, por tanto, coñecemento mediante intelixencia colectiva e co docente como guía. Avaliación formativa e retroalimentada.

4. Conectivismo - 2007 Stephen Downes e George Siemens

Orientación similar ao  constructivismo. Aínda que neste enfoque os alumnos participan de redes persoais de aprendizaxe mediante o uso de tecnoloxías. Reflexiónase sobre o proceso persoal de aprendizaxe pero enfocado cara ao produto final e non tanto cara ao propio proceso. O coñecemento xérase mediante a interacción de aprendizaxe formal (aquel que se dá nun contexto escolar e atendendo a un currículo) e de aprendizaxe non formal (nun contexto extraescolar).

A continuación imos ver diferentes técnicas. Importante: non son metodoloxías, non son modelos nin métodos; son estratexias ou técnicas porque poñen o foco no deseño, o desenvolvemento e a execución dunha actividade –ou secuencia de actividades–, e nun momento determinado e cun obxectivo concreto.

Aclarada esta importante distinción, vexamos brevemente cada unha delas:

CLASE MAXISTRAL – [Conductismo]

A clase maxistral é unha transmisión de coñecementos unidireccional do profesor ao alumno con ou sen apoio de materiais de soporte ou audiovisuais. No lado positivo axuda ao alumno mediante o uso pautado dunha estrutura fixa e permite a planificación previa do profesor estruturando a secuencia didáctica desde o proceso de ensino. Pola contra, a ausencia de reflexión sobre o aprendido ou a pasividade do alumno limita moito a participación e o incentivo no proceso de aprendizaxe.

APRENDIZAXE BASEADA NA INVESTIGACIÓN (ABi) – [Cognitivismo]

O obxectivo é crear conexións entre a investigación e a aprendizaxe. Estas conexións implican ao alumno parcial ou totalmente nunha investigación con carácter e criterio científico, pero sempre baixo a supervisión do docente. O coñecemento deséñase e constrúe á vez que o currículo onde os estudantes farán conexións entre o contido e as habilidades necesarias. Fomenta tamén a aprendizaxe das ferramentas empregadas na investigación.

APRENDIZAXE BASEADA NO XOGO (ABX) E GAMIFICACIÓN – [Conductismo]

A combinación adecuada do uso de mecánicas, dinámicas e compoñentes aplicados á contorna educativa parece algo moi complexo, pero é esencialmente conductismo. Aínda que debemos entender que o propio sistema de gamificación non deixa de ser unha modernización do mesmo. Utiliza reforzos positivos aproveitando a motivación intrínseca –ou extrínseca– incrementando así a probabilidade dunha conduta determinada que, como docentes, buscamos nos alumnos. Aplicando principios que rexen a conduta reforzamos as desexables mediante un modelo automatizado.

APRENDIZAXE BASEADA EN PROXECTOS (ABP) – [Conectivismo]

A aprendizaxe baseada en proxectos potencia a creatividade entre alumnos e profesores. Mentres o docente guía, os alumnos exercitan coñecementos e habilidades no proceso de desenvolvemento dun produto ou un servizo público para unha situación real e complexa. O problema adoita ser o factor tempo.

Como resultado, desenvolven un profundo coñecemento do contido, así como o pensamento crítico, a creatividade e as habilidades de comunicación no contexto de facer un proxecto auténtico e significativo.

APRENDIZAXE BASEADA EN PROBLEMAS  (ABPr.) – [Conectivismo]

É o propio alumno quen determina como identifica e estuda o problema; polo xeral, son problemas abertos e poden non ter resultados ou poderían ser mesmo procesos únicos.

É o profesor quen ofrece unha cantidade limitada de coñecemento ou de información que resultará suficiente para fixar o problema. Os alumnos serán entón os responsables de interpretar e decidir o método e os recursos para utilizar para solucionar o problema. É común o seu uso nas facultades de medicina onde depende dos alumnos que se centren no diagnóstico, na prevención ou as terapias para aplicar.

APRENDIZAXE BASEADA EN CASOS  (ABCs) – [Conectivismo]

ABCs é similar a ABPr cando o problema é moi específico. Se os casos están ben expostos, sostéñense sobre a exploración e o pensamento crítico do alumnado e non no coñecemento do docente.

No seu desenvolvemento son diferentes xa que, polo xeral, os casos de orixe real xa provén ao alumno do resultado, e son as alternativas as que poden resultar diferentes; polo que é -ao longo do proceso- onde se xera a maior carga de aprendizaxe.

APRENDIZAXE BASEADA EN RETOS  (ABR) – [Conectivismo]

Mediante o uso desta estratexia ofrecemos aos estudantes os coñecementos de onde eles mesmos deciden un reto para resolver, a gran idea. Polo seu carácter aberto, é unha estratexia a miúdo interdisciplinar e adoita enfocarse a proxectos de centro. Serán os alumnos os que vaian definindo o reto e mesmo a que nivel aplícase no centro, co que a motivación e o rendemento adoita ser moi alto.

APRENDIZAXE-SERVIZO (ApS) – [Constructivismo]

A Aprendizaxe-Servizo é moi similar á ABR pero cun transfondo de implicación social. Os nosos alumnos elixen a situación que queren mellorar e comprométense a iso desenvolvendo así un proxecto solidario que pon en xogo coñecementos, habilidades, actitudes e valores.

APRENDIZAXE COOPERATIVA – (Ap.Coop)

Traballar en cooperación é facelo conxuntamente, con agrupamientos pequenos, e confiando na riqueza que cada individuo achega ao grupo. A aprendizaxe cooperativa persegue a maior interacción social posible mediante o uso de dinámicas específicas.

As dinámicas que se traballan en cooperativo son deseñadas para educar na cooperación gradualmente, fomentando os catro alicerces do cooperativo que son as claves do proceso: Interdependencia positiva + participación igualitaria + responsabilidade individual + interacción simultánea.

Elaboramos esta táboa coa intención de que se poida identificar  facilmente cada unha das aprendizaxes e diferencialas do resto:

Podes descargar a táboa aquí (descarga directa)

• ¿Modelo? ¿Enfoque? ¿Método? ¿Metodología? ¿Técnica? ¿Estrategia? ¿Recurso? ¿cuándo debemos emplear cada uno de estos términos? (Raúl Santiago)
• ABI - Tecnológico de Monterrey
• ABPr - Universidad de Barcelona
• ABP - The project Method (William H. Kilpatrick)
• ABR - Libro blanco del aprendizaje basado en retos (Apple)
• ABCs - Tecnológico de Monterrey
• Taboa Comparativa de aprendizaxes (descarga directa aquí)