Que os estudantes tomen as rendas da súa propia aprendizaxe cunha actitude crítica, reflexiva e cívica é o obxectivo da Aprendizaxe Baseada en Retos (ABR), unha metodoloxía activa que motiva aos alumnos para buscar unha solución para un problema real da súa contorna desde a curiosidade e a análise.

Aínda que a implementación do ABR (en inglés Challenge Based Learning, CBL) prodúcese sobre todo nas etapas de Educación Secundaria, Formación Profesional e estudos universitarios; grazas á flexibilidade desta metodoloxía é posible estender o seu uso ao resto de niveis educativos. Ademais, unha das súas características principais é que fomenta o uso das tecnoloxías, web ou aplicacións móbiles. E, polo xeral, utilízase de forma interdisciplinar, de maneira que impulsa ao alumnado para interactuar coa súa comunidade en busca de solucións.

* Podes ver as características principais do ABR e as interrelacións con outras metodoloxías de aprendizaxe na seguinte táboa:

>> [Podes descargar aquí a táboa completa en alta calidade].

Para aplicar esta metodoloxía na aula é necesario seguir unha serie de pasos para que a aprendizaxe sexa consciente e os alumnos teñan unha guía:

1. Primeiro, o docente expón un tema que abarque varias cuestións de debate, por exemplo, o coidado do medioambiente ou a inmigración. Unha vez elixida a temática, comeza o ‘brainstorming’ ou choiva de ideas de toda a clase. É neste momento no que se expoñen preguntas esenciais sobre o tema principal e os alumnos debaten sobre todas as súas posibilidades e obstáculos. Grazas a iso, chégase a unha pregunta troncal que deberá ser reflexo do seu interese e das posibles necesidades sociais de mellora para a súa comunidade. Será esa a proposta do reto.
2. O seguinte paso é o desenvolvemento do reto, no que as TIC adoptarán un papel moi importante para a investigación e a procura de información. Poden utilizar cámaras, dispositivos móbiles, blogues, wikis… para recompilar información e documentarse. Despois, comprobarase que a solución ofrecida polos alumnos é eficaz en contornas reais e difundiranse os resultados con vídeos ou publicacións nun blogue ou site que reflictan as súas observacións e reflexións.
3. Por último, o traballo será avaliado. O docente levará a cabo unha avaliación continua ao longo do proxecto pero tamén guiará aos alumnos nun proceso de autoavaliación, podéndose apoiar con diferentes ferramentas de avaliación como rúbricas ou diarios de aprendizaxe.

En canto ás consecuencias de aplicar esta metodoloxía na aula, destaca o feito de que favorece a implicación dos alumnos e prepáraos para o mundo real.

Tamén fomenta a aprendizaxe colaborativa, porque os estudantes investigan xuntos sobre un tema en particular, desenvolven a creatividade e fomentan o espírito crítico. Ademais, o analizar, deseñar e executar unha solución adecuada para o problema exposto, facilita unha comprensión máis profunda e incentiva unha aprendizaxe participativa. Doutra banda, desenvolven habilidades comunicativas ao explicar o seu proxecto, ao describir todo o percorrido do seu traballo e ao compartir as conclusións ás que chegaron. E, por último, traballando cunha situación real da súa contorna, este tipo de proxectos conéctalles co mundo real.

Para ilustralo mellor, vexamos algúns casos:

• Un exemplo de posta en práctica do ABR é o proxecto que levou a cabo un grupo de docentes do Institut Nàutica de Barcelona. Combinando esta metodoloxía coa gamificación puxeron en marcha a iniciativa ‘Play the Game’, un proxecto enmarcado en Educación Física (aínda que extrapolable) para alumnos de 2º de ESO, que axuda aos estudantes para desenvolver hábitos de vida saudable. Xorden, partindo deste traballo, retos cooperativos, individuais, emocionais, tecnolóxicos e para o tempo libre; e os alumnos a medida que avanzan coas tarefas, obteñen pulseiras de distintas cores.

• A flexibilidade desta metodoloxía do ABR permite tamén que se adapte á etapa de Primaria e de Educación Infantil. De feito, a docente de Educación Física Mónika Gómez Kurt no CEIP El Albero en Mijas-Costa (Málaga) ideou un proxecto ABR coa axuda da ‘Patrulla Canina’ para o primeiro ciclo de Primaria, introducindo ao longo do curso diferentes actividades. Para ensinarlles conceptos sobre Educación Viaria, "Chase", o can policía da popular serie de televisión, presentoulles aos alumnos o reto de conseguir carnés de ‘patrullaconductor’.

• Fóra das nosas fronteiras hai centros que destacan por usar esta metodoloxía no seu currículo académico. No caso de Windward School, en Los Ángeles, California (USA), os alumnos utilizan o ABR para coidar e mellorar o estado do medioambiente. Utilizan as redes sociais e blogues para compartir as investigacións e resultados dos seus proxectos que realizan seguindo un método científico e adquiren unha conciencia de impacto sobre a súa comunidade.

Artigo "¿Qué es el Aprendizaje Basado en Retos?" (en celworking.com)

Exemplo de aplicación da metodoloxía ABR en Windward School (LA, California, USA)

Artigo "El reto del Aprendizaje Basado en Retos" (de innovacioneducativa.wordpress.com)

Estudo de avaliación de competencias de pensamento crítico e creativo a través do emprego da Aprendizaxe Baseada en Retos (de ScienceDirect.com)

Artigo "8 cosas que deberías saber sobre el ABR" (en theflippedclassroom.es)

Artigo "Cómo el Aprendizaje Basado en Retos conecta con los intereses del alumno" (de EDUCACIÓN 3.0)

BeChallenge: plataforma de Aprendizaxe Baseada en Retos para potenciar as habilidades do século XXI

Metodoloxía do movemento global sen ánimo de lucro Design For Change