A aprendizaxe baseada na indagación (tamén coñecido como ABI) é unha metodoloxía activa coa que o alumnado investiga as distintas relacións causales que poden existir entre dúas ou máis fenómenos científicos. Para iso, investiga un tema, formula diferentes preguntas e hipóteses e leva a cabo distintos experimentos cos que conseguir unha serie de resultados e extraer conclusións.

Noutras palabras, con este tipo de aprendizaxe os estudantes seguen métodos similares aos empregados polos científicos profesionais tendo como principal obxectivo o de construír coñecemento sobre un feito concreto. Así é como se define en ‘ Phases of inquiry- based learning: definitions and the inquiry cycle’, un estudo realizado polos expertos Constantinos Manoli, Margus Pedaste, Mario Mäeots, Leo Siiman, Ton de Jong, Siswa A. N. van Risen, Ellen T. Kamp, Zacharias C. Zacharia e Eleftheria Tsourlidaki.

Así mesmo, tamén ten como finalidade involucrar ao alumnado nun proceso de descubrimento científico co que traballar as materias de ciencias. Tal e como se indica no informe ‘O ensino das ciencias baseada en indagación. Unha revisión sistemática da produción española’ da revista de Educación do Ministerio de Educación e Formación Profesional, esta aprendizaxe contribúe á alfabetización científica, incentiva as vocacións científicas e mellora a imaxe e actitude cara á ciencia.

1. Orientación

Esta primeira fase céntrase en estimular o interese e a curiosidade do estudante sobre un tema para investigar. Pode ser dado polo docente ou polo propio alumno. Unha vez elixido, identifícanse as principais variables coas que definir o problema en cuestión.

2. Conceptualización

Trátase de que os estudantes comprendan os distintos conceptos asociados ao tema para indagar. Divídese á súa vez en dúas fases: cuestionamiento e creación de hipótese. Na primeira, deben formularse distintas preguntas de investigación (abertas) sobre o tema, mentres que a segunda trata de xerar unha hipótese comprobables a partir das preguntas de investigación. Ambas se basean nunha xustificación teórica que pode provir dos contidos impartidos na aula e con axuda por parte do docente.

3. Investigación

Nesta terceira fase, céntranse na recollida e análise de datos cos que dar solución ás preguntas e hipóteses expostas na fase anterior. É o momento de levar a cabo experimentos e planear o uso de recursos para iso.

4. Conclusión

Neste nivel e, a través da interpretación de datos realizada na fase anterior, poderase volver á pregunta ou hipótese orixinal e sacar distintas conclusións sobre as mesmas. Deste xeito, os estudantes poden comprobar se as preguntas e hipóteses formuladas ao comezo da investigación apóianse ou non nos resultados do estudo. Mesmo nesta fase pódense descubrir outros coñecementos teóricos cos que comezar unha nova indagación.

5. Discusión

Por último, leva a cabo a presentación dos resultados ante outros compañeiros ou docentes. Neste momento, os estudantes involucrados na aprendizaxe poden recibir comentarios e opinións dos demais. Doutra banda, esta fase tamén conta cunha parte de reflexión por parte do alumnado, que grazas ao traballo realizado, pode pensar sobre o éxito (ou fracaso) do proceso, como melloralo e propoñer novos temas e ciclos de indagación.

.

Este método resulta útil en niveis educativos nos que as ciencias teñan un peso importante no currículo. Por iso, e para aplicalo, os docentes poden guiar aos estudantes nas cinco fases citadas previamente a través de modelos como o ofrecido polo Gobierno de Canarias, un modelo de indagación científica que ofrece unha secuencia didáctica xeral co que levar a cabo esta aprendizaxe. Dividir aos alumnos en pequenos grupos, poñer á súa disposición un guion con todos os pasos do método científico e ofrecerlles axuda co contido teórico son algunhas das recomendacións en #o devandito modelo.

Outra proposta de aplicación podería ser a investigación dun tema xa analizado no libro de texto de ciencias e expor unha pregunta aberta na que basear a indagación. Así foi como o fixeron no IES Miguel Hernández (Alacante) que, co obxectivo de achegar o tema dos animais invertebrados en primeiro de Secundaria, partiron da seguinte cuestión: ‘Que nos diferencia dun saltamontes?’. A partir de aí, o alumnado expuxo distintas hipóteses e elaborou un índice do tema para abordar esa primeira pregunta inicial. Dividido por grupos, propuxo distintas solucións e expuxo conclusións a través doutras preguntas relacionadas coa morfoloxía destes animais invertebrados e as súas características, entre outras.

• Estudio de M. Pedaste, M. Mäeots, L. Siiman, T. de Jong (2015): ‘Phases of inquiry-based learning: definitions and the inquiry cycle’ (estudio)
• Informe en Revista de Educación (2018): ‘La enseñanza de las ciencias basada en indagación. Una revisión sistemática de la producción española’.
• Gobierno de Canarias: Modelo de indagación científica (Gobierno de Canarias)
• Educación 3.0 (2017): Experiencia práctica ABI en Ciencias de la Naturaleza